گروه ایرنا زندگی - برگزاری مراسم ختم برای عزیز ازدست‌رفته سنت دیرینه‌ای است که به دوران صدر اسلام بازمی‌گردد؛ اما چند سالی است که در فرهنگ برگزاری مراسم ترحیم رخنه‌ای عظیم ایجاد شده که برگزاری این‌گونه مراسمات را از حالت ساده به سمت تجمل‌گرایی پیش برده و سبب ترویج فرهنگ غلط در جامعه شده است.
برای بسیاری از ثروتمندان و قدرتمندان، مراسم ترحیم آخرین فرصت برای به‌رخ‌کشیدن ثروت هنگفتشان است؛ تا جایی که برخی ثروتمندان، عزیزانشان را لایق بهترین‌ها در زندگی پس از مرگ می‌دانند و ازاین‌رو، ترجیح می‌دهند تا عزیزشان در تابوت‌های لاکچری آرام بگیرد و از مهمانان با دسته‌گل‌های میلیاردی استقبال شده و در سالن‌های مجلل پذیرایی شود. این در حالی است که هدف از برگزاری مراسم ترحیم شادی روح مردگان و تسلی خاطر بازماندگان است؛ اما آیا با برگزاری چنین مراسماتی روح مردگان شاد می‌شود؟ چه عواملی باعث پیدایش تجمل‌گرایی در مجالس ترحیم و ختم شده است؟ چطور می‌توانیم فرهنگ برگزاری مجالس ختم را تغییر دهیم؟
گرایش به تجمل‌گرایی در مراسم ترحیم دلایل مختلفی دارد
به اعتقاد دکتر کوروش محمدی، جامعه‌شناس و رئیس انجمن آسیب‌شناسی اجتماعی ایران تجمل‌گرایی از دیدگاه روانشناسی و در همه منابع روان‌شناختی ریشه در چند عامل دارد: «یکی از عوامل تجمل‌گرایی، احساس حقارت است. افرادی که دچار حس حقارت هستند و در طول زندگی‌شان با برازندگی و با منزلت بالایی تحت تربیت نبوده‌اند، دیده نشده‌اند و به هر دلیل دچار شکست‌هایی شده‌اند، اینها در یک بازه زمانی آن حس حقارت را دریافت می‌کنند و درصدد رفع آن هستند. همین تلاش و توجهی که به این حس حقارت دارند تبدیل به عقده حقارت می‌شود؛ لذا افراد برای جبران عقده حقارت متوسل به تجمل‌گرایی می‌شوند و با تجمل‌گرایی تلاش در نشان‌دادن خودشان در یک سطح عالی دارند.»
این جامعه‌شناس یکی دیگر از عوامل تجمل‌گرایی را خودشیفتگی عنوان می‌کند و می‌گوید: «کسانی که خودشیفته هستند به‌نوعی در تلاش‌اند تا همواره خودشان را بهتر از آن چیزی که هستند نشان دهند و با رؤیاپردازی‌هایی که برای خودشان دارند یک شرایط برتر را همیشه برای خودشان متصور هستند و تلاش می‌کنند که این شرایط را به‌نوعی به نمایش بگذارند. افراد خودشیفته معمولاً با تجمل‌گرایی سعی می‌کنند که بر نیاز روحی و روانی خودشان، به بهتر دیده‌شدن غلبه کنند.»
محمدی درگیری افراد با تله‌های زندگی را عامل دیگر گرایش به تجمل‌گرایی می‌داند. او تصریح می‌کند: «هیچ‌کسی در ذات خود خودشیفته و تجمل‌گرا نیست؛ بلکه به‌صورت اکتسابی این اختلالات در طول زندگی و در سبک‌های زندگی و سبک‌های فرزندپروری که این مدل اختلالات را ترویج می‌دهد و تقویت می‌کند، توسط افراد آموخته می‌شود.»
او ادامه می‌دهد: «برخی افراد در راستای اتفاقات، مدل تربیتی و سبک زندگی‌شان دچار شخصیت نمایشی می‌شوند؛ اینها در حال نمایش چیزهایی هستند که احساس می‌کنند آنها را ندارند و به‌نوعی تلاش می‌کنند آنها را به دیگران نشان دهند.»
محمدی این عوامل را دلیل بر تجمل‌گرایی افراد در مراسم ترحیم عنوان می‌کند و توضیح می‌دهد: «تجمل‌گرایی در مراسم ختم، خارج از مراسم عروسی و مراسمات دیگر مثل تولد نیست. چنین افرادی نوع مراسم برایشان اهمیتی ندارد، بلکه در هر مراسمی تجمل‌گرایی را خواهند داشت.»
ارزش‌ها در حوزه فرهنگ جابه‌جایی شده است
محمدی می‌گوید بخشی از تجمل‌گرایی در مراسم ترحیم، فرهنگی است: «ما یک جامعه مصرف‌کننده ایجاد کرده‌‍ایم که بخش زیادی از افراد و آحاد جامعه به مصرف‌کننده صرف و خرده‌فرهنگ‌های وارداتی تبدیل شده‌اند. تجمل‌گرایی برخی افراد در مراسم ترحیم نشان می‌دهد که ما در حوزه فرهنگ عمومی خیلی نتوانستیم آموزه‌های فرهنگی و سدبندی فرهنگی ایجاد کنیم.»
او تأکید می‌کند: «ما در حوزه فرهنگ دچار جابه‌جایی ارزش‌ها و به‌شدت مصرف‌گرا شده‌ایم که اینها در اصل در فرهنگ اصیل و غالب ما وجود ندارند. فرهنگ غالب جامعه ما یک فرهنگ مبتنی بر یک جامعه مسلمان و آداب و اصول یک روابط سنتی و مملو از معنویت بوده، اما امروز این‌همه پارامتر جای خودش را به ارزش‌های دیگری داده است؛ به‌گونه‌ای که تجمع هزینه‌های گزاف و نمایش برای افراد امتیاز محسوب می‌شود ولا اینکه حتی سودی هم برای آنها نداشته باشد. شما نه فقط در مراسم ختم بلکه در خرید قبر هم می‌بینید که خریدهای میلیاردی در حال شکل‌گیری است و این در فرهنگ ارتباطات معمول و سبک‌های زندگی ما مثل سبک فرزندپروری نفوذ کرده است.»
مجالس ترحیم باید موجب تسلی خاطر بازماندگان شود
به گفته محمدی، مراسم ختم یک سنت پسندیده در بین همه انسان‌ها است و مختص جامعه مسلمانان نیست. او با اشاره به اینکه اگر مجلس ترحیم تشریفاتی شود و تجملات در آن جلوه کند انسان از معنویت فاصله می‌گیرد، می‌افزاید: «در عمده جوامع، مراسم ترحیم برای دورهمی و تسلای بازماندگانی که عزیزی را از دست داده‌اند پیش‌بینی شده است. این دورهمی عمدتاً بر مبنای یک رفتار و توجه معنوی بوده که افراد در کنار هم احساس با هم بودن را تجربه می‌کنند و با این تسلی‌بخشی سعی می‌کنند که بار مصیبت را کم کنند؛ اما با برگزاری مراسم به صورت تجملاتی دیگر خبری از آن معنویت نیست.»
رئیس انجمن آسیب‌شناسی اجتماعی ایران تجمل‌گرایی در مراسم ترحیم را عاملی برای استرس و تنش در خانواده معزی می‌داند و می‌گوید: «برگزاری مراسم ترحیم با تشریفات نه‌تنها تسلای خاطری برای خانواده معزی ایجاد نمی‌کند؛ بلکه در این شرایط افراد خیلی زود دچار اضطراب، تشویش و استرس‌های غیرقابل‌مدیریت در ادامه زندگی‌شان می‌شوند؛ چون ترس از شکست، ترس از قضاوت‌های منفی و ترس از باختن در حوزه تجملات آزارشان می‌دهد.»
هزینه مراسم ترحیم را در امور خیریه صرف کنید
محمدی دررابطه‌با حذف اطعام در مراسم ترحیم و صرف هزینه آن در امور خیریه می‌گوید: «اگر کسی قصد تسلی بخشیدن به خانواده معزی را داشته باشد حتماً حضور پیدا خواهد کرد و خیلی هم تجملات برای او مهم نیست؛ اما اگر خانواده معزی با تجملات افراد را مشتاق حضور در مراسم کنند این نه سودی به حال میت خواهد داشت و نه باعث تسلی در خانواده متوفی می‌شود.»
او ادامه می‌دهد: «اگر این هزینه مراسم‌های لاکچری صرف شکل‌گیری یک زندگی شود و مثلاً بتواند یک زوج جوان یا یک دختری که به‌خاطرنداشتن جهیزیه از ازدواج بازمانده را روانه زندگی کند این باعث خیرات برای میت و ایجاد آرامش در خانواده متوفی خواهد شد. درعین‌حال، این کار خیر از حجم آسیب‌های جامعه می‌کاهد و اثرات خیلی مثبتی خواهد داشت.»
این جامعه‌شناس تأکید می‌کند: «صرف هزینه‌های لاکچری مراسم ترحیم در امور خیر و مسائل معنوی به‌نوعی به مسئولیت اجتماعی جامعه کمک شایانی می‌کند و این همبستگی و سرمایه اجتماعی جامعه را افزایش می‌دهد. در واقع، توجه به مسائل خیر و معنویت می‌تواند باعث شود تا بسیاری از آسیب‌های موجود در جامعه با همین تغییر رویکرد تحت‌تأثیر قرار بگیرد و خیلی از جوان‌ها از مسیر نابهنجار برگردند و به زندگی عادی و اجتماعی‌شان ادامه دهند. از سوی دیگر، تک‌تک نفس‌هایی که یک انسانی بابت خیرات و کمک به خانواده بی‌بضاعتی انجام می‌دهد، ثواب دنیا و آخرت را به همراه دارد.»
سیطره عنصر خطرناک تجمل‌گرایی در بین برخی مسئولین
چندی پیش انتشار تصاویر مراسم ترحیم مدیرعامل بانک ملت با دسته‌های بزرگ گل در شبکه‌های اجتماعی وایرال شد و انتقادات زیادی را در پی داشت؛ اما این اولین‌بار نیست که شاهد تجمل‌گرایی در مراسم مدیران رده بالا و مسئولان هستیم. امروز اشرافی‌گری از مراسم ختم گرفته تا عروسی، مسئولان را در سیطره عنصر خطرناک تجمل‌گرایی قرار داده است. این در حالی است که به اعتقاد محمدی، مردم دراین‌خصوص به رفتار و عملکرد مسئولان نظر می‌کنند و ترویج این عنصر فرهنگی می‌تواند به رواج آن در جامعه تبدیل شود.
او می‌گوید: «مسئولین در یک جایگاهی هستند که مسئولیت دارند و مسئولیت فرهنگی برای مسئولین ما یک امر ضروری و واجب است. مسئولین فقط مسئول یک اداره و سازمان نیستند، بلکه آنها نسبت به فرهنگ جامعه هم مسئول هستند؛ بنابراین بایستی مراقب رفتارهایشان باشند و این مدل‌های لاکچری و تجمل‌گرایانه در بین برخی از مسئولین یک خطر جدی برای جامعه است و موجب دل‌نگرانی مردم می‌شود.»
این جامعه‌شناس به صاحبان عزایی که درگیر مسائل تشریفاتی در مراسم ترحیم هستند، توصیه می‌کند: «به‌جای تجمل‌گرایی در اندیشه افزودن بار معنوی مراسم باشید. شرکت افراد در مراسم ترحیم به‌خاطر تجملات هیچ ارزشی برای شما و آن عزیز ازدست‌رفته نخواهد داشت؛ بنابراین، به‌جای صرف هزینه‌های سنگین برای میت، آن هزینه‌ها را با خیرات و کمک به خانواده‌های بی‌بضاعت ذخیره آخرت او کنید.»
او در پایان تأکید می‌کند: «در مراسم ترحیم، مسائل معنوی را تقویت کنید و از هرگونه هزینه‌های اضافی و تجملاتی برای نشان‌دادن برتری خودتان و میتتان به جد پرهیز کنید؛ چون هیچ خیری در دنیا و آخرت برای شما و آن عزیز ازدست‌رفته نخواهد داشت.»
نظر شما